Ẩm thực Hà nội - Xôi món ngon dung dị mà thanh lịch

Không biết xôi có từ bao giờ, chỉ biết sử sách kể lại rằng người Đại Việt xưa đã từng làm nhiều loại xôi để làm lễ vật cúng tế, trong đó thứ xôi ngũ sắc tượng trưng cho năm phương trời.

Xôi Hà Nội đã trở thành một phần trong bản sắc của người Việt nói chung và người Hà Nội nói riêng. Xôi ở đâu cũng có, nhưng xôi Hà Nội lại là tấm chân tình, là một nét thanh lịch trong ẩm thực của người Hà Nội. Khắp mọi ngõ ngách, đâu đâu cũng có những hàng xôi với thúng xôi nhỏ mà chỉ hé mở một góc thôi là mùi thơm rộn lên khiến người ta khó cưỡng lại. 

Xôi không phải là món quà đắt tiền, ai cũng đã từng đôi lần thưởng thức, đặc biệt với lớp học trò và sinh viên thì xôi đã trở thành người bạn thân mỗi sáng. Vẫn những tiếng rao mộc mạc và thân quen trên từng ngõ nhỏ, nhưng bạn cũng sẽ vô cùng ngạc nhiên với những khúc biến tấu của xôi. Không chỉ có xôi lạc, đậu xanh, đậu đen, xôi gấc, xôi trắng, xôi xéo, xôi vò... như xưa, họ hàng nhà xôi còn có thêm xôi vừng dừa, xôi cốm dừa, xôi gấc đóng khuôn có nhân đậu xanh và dừa ở giữa.

Mỗi loại xôi có một hương vị khác nhau và được ăn kèm với các loại thức ăn khác nhau. Xôi trắng ăn kèm với ruốc, thịt kho tàu, giò chả, lạp xường vừa thơm, vừa mềm. Xôi gấc mới màu đỏ rực như mời gọi đầy cuốn hút, có vị ngọt được ăn kèm với chả mỡ. Xôi lạc, xôi đỗ xanh có vẻ thanh tịnh và nền nã hơn bởi sự thanh khiết trong sắc màu, thường ăn kèm với vừng và ruốc. Xôi xéo là món xôi khó nấu và hấp dẫn bậc nhất. Nó là sự kết hợp giữa màu trắng của hạt nếp dẻo căng tròn, bóng mịn với màu vàng tươi của đậu xanh, cộng hưởng với màu vàng rộm, bóng nhẫy, vị béo, bùi của hành phi.

Xôi khúc cũng là món ăn độc đáo trong ẩm thực Hà Nội. Buổi sớm, khi nhánh lá khúc còn tươi non và mơn mởn trong màn sương, người ta đã hái rau về, rửa sạch và giã nhuyễn, rồi vắt kỹ bỏ bớt xơ, đem trộn với bột gạo nếp để làm vỏ xôi. Đậu xanh là nguyên liệu chính để làm nhân xôi. Đậu bỏ vỏ và được ngâm bở, sẽ đem đồ chín tới, giã thật mịn và viên lại bằng quả trứng gà. Tiếp đó, dùng vỏ xôi bọc lấy nhân, có điểm xuyết thêm mấy miếng thịt ba chỉ thái hạt lựu và rắc chút hạt tiêu cho dậy mùi. Sau khi gói xong, xếp nhẹ nhàng những nắm xôi vào chõ, mỗi lớp bánh, rắc một lượt gạo nếp ngon đã ngâm kỹ làm áo. Sau đó, đậy vung thật chặt, đun thật đều lửa, thì xôi sẽ chín.

Khi món ngon này còn đang thơm dẻo và nóng hổi, hãy thưởng thức ngay để tận hưởng cái dư vị ngây ngất còn đậm mùi thơm ngào ngạt. Và nếu muốn, có thể thêm chút hành khô, chút thịt ba chỉ là thành một món xôi hảo hạng. Mùa đông Hà Nội dường như ấm áp hơn với món xôi khúc dậy mùi thơm và đậm chất hương quê. Ở Hà Nội bây giờ, xôi khúc được làm nhiều và thưởng thức quanh năm. Nhưng phải đến mùa rau khúc (tháng 2, tháng 3 Âm lịch) thì thưởng thức xôi khúc mới đậm hương vị nhất. 

Nấu xôi đã khó, giúp người thưởng thức thấy hết vị đậm đà của nó cũng là một thứ nghệ thuật. Xôi phải được ủ kỹ, có thể bằng chăn bông, cói, hoặc lá chuối khô chất trong một chiếc thùng nhỏ. Đồ gói xôi không cầu kỳ nhưng rất kén chọn. Theo ẩm thực Hà Nội người xưa gói xôi bằng lá sen tươi, vừa trang nhã vừa lịch sự, vừa tạo cho người ăn cảm giác trong sạch. Có lẽ vì hoa sen là loại hoa của sự trắng trong tinh khiết. 

Còn việc ăn xôi cũng phải thật đúng cách. Thật diệu kỳ khi sự thanh lịch hào hoa đôi khi cũng chẳng cần thứ trang sức nào cả. Tay rửa sạch nắm xôi lại theo hình quả trứng chính là cách ăn của người Hà Nội. Chỉ nắm xôi bằng tay bạn mới thấy hết vị dẻo, vị dai của gạo nếp mới cái thơm. Thế mới biết thú ẩm thực của người Hà Nội xưa.